Psikotik Depresyon: Belirtiler, Nedenler, Tanı ve Tedavi

Psikotik depresyon, şiddetli depresyon semptomlarının psikozla birlikte görülmesidir. Bu durum, depresif ruh hali, iştah değişiklikleri ve önceden zevk alınan aktivitelere karşı ilgi kaybı gibi tipik depresyon semptomlarını içerir.

Psikoz ise kişinin gerçekte olmayan şeyleri görmeye/duymaya (halüsinasyonlar) veya gerçeklik hakkında yanlış inançlara sahip olmasına (sanrılar) neden olan bir durumdur. Ayrıca dağınık veya düzensiz düşünme de görülebilir.

Psikotik depresyon, hem duygudurum bozukluğu hem de algısal bozukluk içermesi nedeniyle oldukça ciddi bir ruhsal hastalıktır. Depresyonun yarattığı umutsuzluk ve çaresizlik duygularına ek olarak, halüsinasyonlar ve sanrılar gibi gerçeklik algısını bozan semptomların yaşanması, kişiyi iyice izole edebilir ve günlük yaşamı ciddi anlamda zorlaştırabilir.

Psikotik Depresyon Belirtileri

Psikotik depresyon, hem depresyon semptomlarını hem de sanrı ve halüsinasyonlar gibi psikotik semptomların bir arada görülmesiyle karakterizedir. Bu hastalığa sahip kişiler aşağıdaki depresyon belirtilerinin çoğunu yaşayabilir:

• Depresif ruh hali: Kişi kendini sürekli üzüntülü, kederli ve mutsuz hisseder.
• İlgi kaybı: Önceden keyif alınan aktivitelerden zevk alınamaz hale gelinir.
• Yorgunluk ve bitkinlik: Kişi kendini sürekli yorgun ve enerjisiz hisseder, en basit işleri yapmak bile zorlaşır.
• Konsantre olamama: Dikkat dağınıklığı yaşanır, odaklanmak ve karar vermek zorlaşır.
• İştah ve kilo değişiklikleri: İştahsızlık veya aşırı yeme görülebilir, buna bağlı olarak kilo kaybı veya artışı yaşanabilir.
• Uyku sorunları: Uykusuzluk veya aşırı uyku çekme gibi uyku düzeninde bozulmalar olur.
• Ölüm düşünceleri ve intihar riski: Kişi umutsuzluğa kapılabilir, intihar düşünceleri belirebilir.
• Değersizlik ve suçluluk duyguları: Kişi kendisini yetersiz ve değersiz görür, geçmişte yaptığı hatalar için kendini suçlar.

Psikotik Belirtiler

Yukarıdaki depresyon belirtilerine ek olarak, psikotik depresyonda aşağıdakiler gibi psikotik özellikler de görülür:

Sanrılar (Delüzyonlar): Kişinin gerçek olmayan şeylere inanmasıdır. Bu sanrılar genellikle depresif ruh haliyle ilişkilidir ve suçluluk, yoksulluk, ölüm gibi temalara odaklanır. Örneğin, kişi büyük bir günah işlediğini düşünebilir, ölümcül bir hastalığı olduğuna inanabilir.

Halüsinasyonlar: Kişinin gerçekte olmayan şeyleri görmesi, duyması veya hissetmesidir. Psikotik depresyonda görülen halüsinasyonlar da genellikle işitseldir ve olumsuz sesler duyma şeklinde ortaya çıkar. Kişi kendisini suçlayan veya aşağılayan sesler duyabilir.

Psikoz ile Karşılaştırma

Psikotik depresyon bazen şizofreni gibi diğer psikotik bozukluklarla karıştırılabilir. Ancak aralarında bazı temel farklar vardır. Psikotik depresyonda görülen sanrılar ve halüsinasyonlar genellikle kişinin depresif ruh haliyle ilişkilidir. Şizofreni gibi durumlarda ise sanrılar daha bizarre ve kişinin duygusal durumundan bağımsız olarak ortaya çıkar.

Psikotik Depresyon Ne Kadar Yaygın?

Psikotik depresyon, ciddiye alınması gereken ve erken tanı-tedavi gerektiren bir ruhsal hastalık olmasına rağmen, ne yazık ki toplumda yeterince bilinmiyor.

Şiddetli depresyonun yaşam boyu görülme sıklığına ilişkin farklı istatistikler olsa da, araştırmalar yetişkin nüfusun %3 ila %11’inin hayatlarının bir döneminde şiddetli depresyon yaşayacağını gösteriyor. Bu şiddetli depresyon vakalarının içinde ise %14.7 ile %18.5 gibi bir oran psikotik depresyon olarak tanımlanıyor.

Yaşın ilerlemesiyle birlikte psikotik depresyon görülme sıklığının arttığı da bilinen bir gerçek. Ancak şu ana kadar hastalığın kesin nedenleri tam olarak ortaya konamadığı için, kimlerin psikotik depresyon yaşamaya daha yatkın olduğunu söylemek zor.

Psikotik Depresyon İçin Risk Faktörleri

Psikotik depresyonun kesin nedenleri henüz bilinmemekle birlikte, bazı risk faktörlerinin hastalığa yakalanma ihtimalini artırdığı düşünülmektedir. Bu risk faktörleri genel depresyon için de geçerli olmakla birlikte, psikotik depresyonda daha belirgin bir rol oynayabilirler.

Aşağıda psikotik depresyon risk faktörlerinden bazılarına değinelim:

• Cinsiyet: Araştırmalar kadınların erkeklere kıyasla depresyona iki kat daha fazla yakalanma riski taşıdığını göstermektedir. Şiddetli depresyon vakalarının yaklaşık üçte ikisi kadınlarda görülmektedir.

• Çocukluk çağı travmaları: Çocukluk döneminde ihmal, istismar, şiddet gibi olumsuz deneyimler yaşamış olmak, yetişkinlikte depresyon ve diğer ruhsal hastalıklara yakalanma riskini artırmaktadır.

• Aile Sağlık Geçmişi: Ailesinde depresyon veya bipolar bozukluk gibi psikiyatrik hastalıklar bulunan kişilerde psikotik depresyon görülme olasılığı daha yüksektir. Bu durum genetik yatkınlığın yanı sıra aile içi öğrenilmiş davranış kalıpları ile de ilişkili olabilir.

Diğer Olası Risk Faktörleri

• Biyokimyasal Dengesizlikler: Beyindeki serotonin, dopamin gibi nörotransmitterlerin dengesizlikleri depresyon ve psikotik belirtilere yol açabilir.

• Madde Kullanımı: Alkol, uyuşturucu ve bazı ilaçların kullanımı depresyon ve psikotik belirtileri tetikleyebilir veya kötüleştirebilir.

• Stresli Yaşam Olayları: İş kaybı, sevilen birinin kaybı, boşanma gibi stresli yaşam olayları psikotik depresyonu tetikleyebilir.

• Kronik Fiziksel Hastalıklar: Bazı kronik fiziksel hastalıklar depresyon ve psikotik belirtilere yol açabilir veya bu belirtileri kötüleştirebilir.

Bu risk faktörlerinin varlığı mutlaka psikotik depresyon yaşayacağınız anlamına gelmez. Ancak, risk faktörlerini taşıyorsanız daha dikkatli olmanız ve ruh sağlığınızı korumak için önleyici tedbirler almanızda fayda var.

Psikotik Depresyonun Nedenleri: Bilinmeyenlerin Peşinde

Psikotik depresyonun kesin nedenleri henüz tam olarak aydınlatılamamış olsa da, biliminsanları bu karmaşık hastalığı anlamak için çeşitli teoriler üzerinde çalışmaktadır.

Genetik Yatkınlık

Bir teori, psikotik depresyonun ortaya çıkmasında belirli gen kombinasyonlarının rol oynadığı yönündedir. Bu teoriye göre, bazı genler depresyon semptomlarına yol açarken, diğerleri psikotik semptomlara neden olmaktadır. Dolayısıyla bir kişi genetik olarak hem depresyona hem de psikoza yatkınlık taşıyor olabilir. Bu da neden tüm depresyon vakalarında psikoz görülmediğini açıklayabilir.

Stres Hormonu ve Kimyasal Dengesizlikler

Bir diğer teori ise stres hormonu kortizolün yüksek seviyelerinin psikotik depresyonda etkili olabileceğini öne sürmektedir. Depresyon vakalarında sıklıkla kortizol seviyelerinin yükseldiği gözlemlenmektedir. Yüksek kortizol seviyelerinin beyindeki nörotransmitter dengeyi bozduğu ve bu dengesizliğin hem duygudurum bozukluğuna hem de algısal bozukluklara yol açabileceği düşünülmektedir.

Diğer Olası Nedenler

Yukarıdaki teorilerin yanı sıra, psikotik depresyonun ortaya çıkmasında şu faktörlerin de rol oynayabileceği düşünülmektedir:

• Beyin yapısı ve işleyişindeki anormallikler
• Geçirilmiş nörolojik enfeksiyonlar
• Otoimmün hastalıklar
• Doğum öncesi ve doğum sırasındaki komplikasyonlar

Psikotik depresyonun nedenleri çok faktörlüdür ve henüz tam olarak anlaşılmamıştır. Genetik yatkınlık, biyokimyasal dengesizlikler ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesiyle hastalığın ortaya çıkma ihtimalinin arttığı düşünülmektedir.

Psikotik Depresyon Tanısı: Belirtilerden Tedaviye

Psikotik depresyon, ayrı bir hastalık olarak değil, majör depresif bozukluğun (MDD) bir alt tipi olarak kabul edilir. Resmi olarak “psikotik özellikli majör depresif bozukluk” olarak adlandırılan bu tanıyı alabilmek için kişinin öncelikle “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayısal El Kitabı” (DSM-5-TR) tarafından belirlenen majör depresif bozukluk kriterlerini karşılaması gerekir. Buna ek olarak, kişi halüsinasyonlar ve sanrılar gibi psikoz belirtileri de göstermelidir.

Tanı Süreci

Psikiyatrik Değerlendirme: Psikotik depresyon tanısı genellikle ayrıntılı bir psikiyatrik değerlendirme ile yapılır. Psikiyatrist kişisel ve aile geçmişiniz, yaşadığınız belirtiler hakkında detaylı bilgi alır.

Fiziksel Muayene: Bazı durumlarda psikiyatrist fiziksel muayene de yapabilir veya laboratuvar testleri isteyebilir. Bu tetkikler, psikotik belirtilere yol açabilecek diğer tıbbi durumları (örneğin, tiroid hastalığı, uyuşturucu madde kullanımı) göz ardı etmek için yapılır.

Tanı Kriterleri: DSM-5’e göre psikotik özellikli majör depresif bozukluk tanısı alabilmek için en az iki hafta boyunca en az beş adet depresif semptom yaşanması gerekir. Bu semptomlar şunları içerir:

• Depresif ruh hali
• İlgi kaybı veya zevk alamama
• Sinirlilik hali
• İştah değişiklikleri
• Uyku düzeninde bozulmalar

Psikotik Belirtilerin Önemi

Psikotik depresyon tanısında, yukarıdaki depresif semptomlara ek olarak halüsinasyonlar, sanrılar ve paranoya gibi psikoz belirtilerinin de yaşanıyor olması gerekir. Psikoz belirtileri, kişinin gerçeklik algısını bozar ve günlük yaşam aktivitelerini ciddi şekilde etkiler.

Sınıflandırmadaki Farklılıklar

DSM-5 psikotik depresyonu majör depresyonun bir alt tipi olarak sınıflandırırken, Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD-11) ise psikotik depresyonu majör depresif bozukluğun en şiddetli formu olarak değerlendirir. Bu farklılık, tanı kriterlerindeki ve hastalığın seyri hakkındaki algılardaki değişiklikleri yansıtır.

Tanı psikiyatrist tarafından konulur ve kendi kendinize teşhis koymaya çalışmamanız önemlidir. Eğer kendinizde veya çevrenizdekilerde psikotik depresyon olabileceğini düşünüyorsanız, bir uzmana başvurmaktan çekinmeyin. Erken tanı ve doğru tedaviyle hastalığın seyri olumlu yönde etkilenebilir ve düzelme sağlanabilir.

Psikotik Depresyon Tedavisi: Umut Var

Psikotik depresyon tedavisinde henüz tek başına federal olarak onaylanmış bir yöntem bulunmamakla birlikte, Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) birinci basamak tedavi olarak antidepresan ve antipsikotik ilaçların birlikte kullanımını veya elektrokonvülsif tedavi (EKT) yöntemini önermektedir.

İlaç Tedavisi

Antidepresanlar: Psikotik depresyon tedavisinde genellikle serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) veya serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI) gibi antidepresan ilaçlar kullanılır.

Antipsikotikler: Araştırmalar, SSRI veya SNRI gibi bir antidepresan ile birlikte antipsikotik ilaçların kullanılmasının, tek başına kullanılan her iki ilaçtan daha etkili olduğunu göstermektedir. Ancak her iki ilaç grubunun birlikte kullanılması potansiyel yan etki riskleri de barındırmaktadır.

2020 yılında PLOS ONE dergisinde yayınlanan bir araştırma, antidepresanlara atipik antipsikotik ilaçların (özellikle kwetiapin, risperidon, aripiprazol veya olanzapin) eklenmesinin ölüm riskini artırdığına dair bulgular ortaya koymuştur. Bu konuda daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulsa da, her bir vaka kendine özgüdür ve bazı hastalarda antipsikotik eklenmesinin potansiyel faydası, yan etki riskinden daha ağır basabilir. Bu nedenle tedavi kararını doktorunuzla birlikte vermeniz ve öncelikle daha az riskli seçenekleri denemek önemlidir.

Elektrokonvülsif Tedavi (EKT)

Geleneksel ilaçlara yanıt vermeyen psikotik depresyon hastaları için güvenli ve oldukça etkili bir tedavi yöntemidir. EKT, hızlı bir şekilde iyileşme sağladığı için intihara meyilli kişiler için de önerilebilir.

Tedavi Sürecinde Önemli Noktalar

Psikotik depresyon tedavisi genellikle uzun vadelidir ve birden fazla tedavi yönteminin birlikte kullanılmasını gerektirebilir. Tedaviye başlandıktan sonra bile belirtilerin düzelmesi zaman alabilir. Sabırlı olmak ve tedaviye düzenli devam etmek önemlidir.

Düzenli psikoterapi seansları, bilişsel davranışçı terapi (BDT) gibi terapiler depresyon semptomlarının yönetilmesi ve hastalığın tekrarlama riskini azaltmada yardımcı olabilir. Sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları edinmek (düzenli uyku, sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz) tedavi sürecini destekler ve genel ruh sağlığını olumlu yönde etkiler.

Psikotik Depresyonla Başa Çıkmak

Psikotik depresyon, gerçeklik algısındaki bozulmalar nedeniyle günlük yaşam aktivitelerini yürütmeyi zorlaştırabilir. Ayrıca psikotik belirtiler kazara veya kasıtlı olarak kendine zarar verme riskini artırdığı için, yetkili bir sağlık uzmanından uygun tedaviyi almak hayati önem taşımaktadır.

Tedavinin Önemi

Psikotik depresyon tedavisine ne kadar erken başlanırsa prognoz (hastalığın seyri) o kadar olumlu olur. Tedavi geciktikçe acil tıbbi müdahale ihtiyacı da artabilir.

Araştırmalar, ilk kez psikotik depresyon geçiren hastaların %86’sında semptomatik iyileşme olduğunu, ancak işlevsel olarak iyileşme oranının yalnızca %35 civarında kaldığını göstermektedir. Ayrıca hastaların önemli bir kısmında (%41) tanı bipolar bozukluk veya şizoaffektif bozukluk olarak revize edilmektedir.

Tedavi Araştırmaları ve Sorunlar

Psikotik depresyonun yeterince araştırılmadığı, teşhis edilmediği ve tedavi edilmediği düşünülmektedir. Antidepresanlar ve antipsikotiklerin birlikte kullanımı ile elektrokonvülsif tedavi (EKT) yönteminin etkili olduğu görülmüştür. Ancak antipsikotik ilaçların ne kadar süre kullanılması gerektiği konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Baş etme Yolları

Psikotik depresyon belirtileri yaşıyorsanız veya psikoz semptomları olduğunu düşünüyorsanız, doktorunuzla konuşmak en iyi baş etme yöntemidir. Tedavi gördükten ve durumunuz stabilize olduktan sonra, doktorunuzun tavsiyelerine uymaya ve nüksü önlemek için ilaçlarınızı düzenli kullanmaya devam etmeniz önemlidir.

Sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları edinmek (düzenli uyku, dengeli beslenme, düzenli egzersiz) tedavi sürecini destekler ve genel ruh sağlığını korur. Stresle başa çıkma becerilerini geliştirmek, sosyal ilişkileri sürdürmek ve düzenli olarak psikolog desteği almak psikotik depresyonla mücadelede yardımcı olabilir.

Eğer kendinizde veya çevrenizde psikotik depresyon şüphesi varsa, bir uzman psikiyatriste başvurmaktan çekinmeyin. Erken tanı ve doğru tedaviyle bu hastalıkla başa çıkmak mümkündür.

Son Söz

Psikotik depresyon, kişinin gerçeklik algısını bozan şiddetli depresyon ve psikoz belirtilerinin (halüsinasyonlar, sanrılar) birlikte görüldüğü bir durumdur. Kesin nedenleri bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlık, biyokimyasal dengesizlikler ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.

Erken tanı ve doğru tedavi çok önemlidir. Tedavi seçenekleri arasında ilaç tedavisi, elektrokonvülsif tedavi (EKT) ve psikoterapi yer alır. Sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları edinmek ve stresi yönetmek de hastalığın seyri üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabilir.

Psikotik depresyon ciddi bir hastalık olsa da, tedavi edilebilir. Bu makalede sunduğumuz bilgiler ışığında, psikotik depresyonla mücadelede yalnız olmadığınızı unutmayın. Doğru adımları atarak ve gerekli desteği alarak bu hastalıktan kurtulabilirsiniz.

Psikotik Depresyon Hakkında Sıkça Sorulan Sorular